JAK I DLACZEGO HAZARD UZALEŻNIA?

Wiele osób korzysta z hazardu dla zabawy, jednak u części graczy rozwinąć się może niebezpieczne uzależnienie. Zaburzenie hazardowe (patologiczny hazard) zostało oficjalnie uznane za uzależnienie behawioralne, podobne w mechanizmie do uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Naukowcy zauważyli, że mózgi nałogowych hazardzistów reagują bardzo podobnie jak mózgi osób uzależnionych od alkoholu czy narkotyków. Dlaczego hazard tak silnie wciąga? Poniżej omówione są kluczowe mechanizmy biologiczne i psychologiczne stojące za uzależniającą mocą gier hazardowych.

Rola dopaminy i układu nagrody

Granie w hazard aktywuje w mózgu tzw. układ nagrody, którego działanie opiera się głównie na neuroprzekaźniku – dopaminie. To ta sama „chemia szczęścia”, która uaktywnia się pod wpływem np. alkoholu, nikotyny czy innych narkotyków. W trakcie obstawiania zakładu czy kręcenia ruletką odczuwamy silne podniecenie i oczekiwanie – mózg zalewany jest dopaminą, wywołując euforię i chęć kontynuowania gry. Co ciekawe, badania pokazują, że wyrzut dopaminy następuje nie tylko przy wygranej, ale nawet w trakcie przegranej – sama atmosfera ryzyka i emocje z nim związane potrafią pobudzać układ nagrody. Organizm uczy się więc, że samo granie daje przyjemność, przez co trudno jest na zimno ocenić straty i w porę przestać. Z czasem u niektórych osób rozwija się tolerancja – standardowy poziom emocji staje się niewystarczający, przez co zaczynają grać na większe stawki lub częściej, aby znów poczuć silne pobudzenie dopaminowe. Gdy próbują ograniczyć granie, pojawić się mogą objawy odstawienia (rozdrażnienie, niepokój, bezsenność), podobnie jak przy rezygnacji z używek. To wszystko sprawia, że hazard potrafi uzależnić biologicznie – mózg hazardzisty zaczyna domagać się kolejnej „dawki” gry.

Mechanizmy psychologiczne uzależnienia

Oprócz biochemii mózgu, ważną rolę odgrywają mechanizmy psychologiczne, które sprawiają, że gracz zaciska pętlę uzależnienia. Hazard bazuje na pewnych cechach ludzkiej psychiki, wzmacniając potrzebę dalszej gry mimo strat. Do najważniejszych należą:

• Efekt „prawie wygrałem” – Jednym z najsilniejszych bodźców w grach losowych jest tzw. near-miss, czyli sytuacja, gdy niewiele brakowało do wygranej. Przykładem może być układ na automacie, gdzie dwa symbole jackpotu się zatrzymały, a trzeci tylko o włos minął właściwe pole. Choć obiektywnie jest to przegrana, dla mózgu wygląda prawie jak wygrana, co daje zastrzyk nadziei. Taki gracz myśli: „było tak blisko, następnym razem się uda!”. Badania pokazują, że „prawie wygrane” aktywują układ nagrody podobnie do prawdziwych wygranych, zwłaszcza u osób uzależnionych, potęgując chęć dalszej gry. Operatorzy gier doskonale znają ten efekt – istnieją przypuszczenia, że automaty slotowe celowo generują więcej sytuacji prawie-wygranych niż wynikałoby z czystego przypadku, właśnie po to, by zatrzymać graczy na dłużej.

• FOMO (fear of missing out, strach przed przegapieniem) – Hazard wiąże się także z psychologiczną obawą przed utratą okazji. Gracze często odczuwają lęk, że jeśli teraz przerwą, ominie ich potencjalna wygrana albo że „szczęście ucieknie”. W kasynach internetowych i zakładach bukmacherskich pojawiają się ograniczone czasowo bonusy, specjalne promocje czy rosnące pule jackpot – to wszystko tworzy presję, by grać teraz, zanim będzie za późno. Widząc sukcesy innych (np. na czatach graczy czy w mediach społecznościowych), osoba podatna na FOMO może czuć przymus dołączenia, by nie pozostać w tyle. Ten strach przed przegapieniem napędza spiralę grania – trudno zrobić przerwę, gdy wydaje się, że następna okazja może być tą wygraną życia.

• Zmienny harmonogram nagród – Klasyczne eksperymenty psychologiczne wykazały, że nieregularne wynagradzanie najsilniej utrwala nawyki. Hazard jest oparty na tzw. schemacie zmiennych wzmocnień (zmienna proporcja) – wygrana pojawia się po nieprzewidywalnej liczbie prób. Gracz nigdy nie wie, czy wygra za pierwszym razem, czy dopiero za dwudziestym; może trafić dwie wygrane pod rząd, a potem długo nic. Taka losowość sprawia, że podświadomie „testujemy” dalej, licząc, że kolejny zakład przyniesie nagrodę. Co ważne, ten rodzaj wzmocnienia jest bardzo odporny na wygaszenie nawyku – nawet gdy przestaniemy wygrywać, wciąż pamiętamy, że „czasem się udawało”, więc trudno porzucić grę. To trochę jak automat, w który wrzucamy monety: jeśli od czasu do czasu coś wypłaci, będziemy w niego wrzucać monety znacznie dłużej niż do takiego, który nigdy nic nie daje. Zmienny harmonogram nagród powoduje, że hazardziści uparcie wierzą w kolejną wygraną i kontynuują grę mimo powtarzających się strat („jeszcze jeden raz, musi się udać!”).

Techniki stosowane przez platformy hazardowe

Same mechanizmy psychologiczne to nie wszystko – kasyna i firmy hazardowe aktywnie wykorzystują różne techniki, by zwiększyć zaangażowanie graczy i przedłużyć ich czas gry. W świecie hazardu online toczy się ciągła rywalizacja o uwagę użytkownika, stąd operatorzy sięgają po metody znane z marketingu, a nawet z social mediów. Oto najczęstsze z nich:

• Bonusy i darmowe gry – Nowi gracze często kuszeni są bonusem powitalnym (np. podwojeniem pierwszej wpłaty) lub darmowymi spinami/zakładami. Takie promocje obniżają początkowy próg wejścia – gracz ma wrażenie, że gra nie za swoje albo że dostał „prezent”, który warto wykorzystać. Bonusy wydłużają czas gry i mogą rozbudzić apetyt na wygraną. Problem w tym, że po wykorzystaniu bonusu często trudno przestać. Agresywne reklamy podkreślające „graj za darmo, nic nie ryzykujesz” potrafią uśpić czujność. Jak wskazują eksperci, promocje typu „free play” i „bez ryzyka” mogą utrudniać graczom zaprzestanie obstawiania – przyciągają do gry i zachęcają do dalszego ryzyka, co sprzyja rozwojowi nałogu.

• Programy lojalnościowe – Większość kasyn online i bukmacherów oferuje system VIP lub punkty lojalnościowe za aktywność. Gracze są nagradzani za każdą postawioną kwotę (np. punktami, które potem wymienią na darmowe gry, gadżety lub awans na wyższy poziom konta). Taki system tierów (poziomów) sprawia, że im więcej gracz wyda, tym lepsze korzyści otrzymuje – może to być dostęp do ekskluzywnych gier, wyższe bonusy, osobisty opiekun konta. Buduje to emocjonalne przywiązanie i poczucie obowiązku kontynuowania gry, by nie stracić przywilejów. Badania pokazują, że programy lojalnościowe potrafią zwiększać wydatki graczy, a politycy i naukowcy ostrzegają, iż takie programy mogą napędzać nadmierny hazard, zwłaszcza u osób już mających objawy uzależnienia. Innymi słowy, kasyno wynagradza lojalność gracza, ale ta „lojalność” oznacza po prostu więcej czasu i pieniędzy zostawionych w grze.

• Personalizowane algorytmy – Platformy hazardowe online zbierają ogromne ilości danych o zachowaniu użytkowników (ulubione gry, pory aktywności, serie wygranych/przegranych). Na tej podstawie sztuczna inteligencja i algorytmy mogą dopasowywać ofertę do konkretnej osoby. Przykładowo, jeśli gracz od jakiegoś czasu nie loguje się, system może automatycznie wygenerować dla niego specjalny bonus powrotny i wysłać powiadomienie: „Tylko dziś bonus 50 PLN, wróć do gry!”. Gdy ktoś przegrywa dużą sumę, może otrzymać propozycję niewielkiego bonusu na otarcie łez – byle tylko grał dalej. Również w samej grze algorytmy mogą dynamicznie dostosowywać poziom trudności czy prezentować „podpowiedzi”, które skłonią do kolejnego zakładu. Celem jest utrzymanie gracza w systemie jak najdłużej. Taka personalizacja zwiększa zaangażowanie, ale bywa niebezpieczna – wykorzystuje słabości danego gracza (np. skłonność do konkretnych gier czy grania o danej porze) i może opóźniać moment, w którym osoba zda sobie sprawę z utraty kontroli. W efekcie, z pomocą Big Data i AI, hazard online staje się jeszcze bardziej uzależniający, bo gra zdaje się „wciągać” dokładnie tam, gdzie użytkownik jest najbardziej podatny.

Statystyki i badania na temat uzależnienia od hazardu

Uzależnienie od hazardu jest obecnie uznawane za jedno z poważniejszych uzależnień behawioralnych. Statystyki z różnych krajów potwierdzają, że problem ten dotyka istotnej części społeczeństwa. Według Światowej Organizacji Zdrowia około 5%–6% populacji doświadcza pewnych szkód związanych z hazardem (od łagodnych po poważne), a około 1,2% ludzi na świecie spełnia kryteria diagnostyczne zaburzenia hazardowego. W liczbach bezwzględnych to dziesiątki milionów uzależnionych graczy. Dla porównania, w samej Chińskiej populacji szacuje się ok. 60 milionów osób uzależnionych od hazardu (około 4% populacji), w Australii problem z hazardem ma ponad 3% społeczeństwa, a w USA ok. 1–2% dorosłych to hazardziści patologiczni. Co istotne, hazard online odgrywa coraz większą rolę w tych statystykach. Harvard Medical School podaje, że aż 81% osób uzależnionych od hazardu gra w internecie lub za pomocą aplikacji mobilnych– większość nałogowych hazardzistów przeniosła się więc do sieci bądź łączy obie formy. Ponadto badania wykazują, że osoby uprawiające hazard online mają większe ryzyko popadnięcia w nałóg niż gracze ograniczający się do kasyn naziemnych. Przykładowo, w cytowanym wcześniej badaniu dotyczącym zakładów sportowych 16% graczy online było uzależnionych, podczas gdy w populacji ogólnej odsetek ten jest zwykle kilka razy mniejszy. Pewne grupy są też bardziej narażone na uzależnienie od hazardu. Statystycznie mężczyźni uzależniają się dwukrotnie częściej niż kobiety – na jedną uzależnioną kobietę przypada około dwóch mężczyzn z nałogiem hazardowym. Problemy z hazardem często zaczynają się już w młodym wieku; szacuje się, że do 5% nastolatków grających hazardowo rozwija poważne zaburzenia. Młodzi mężczyźni (20–30 lat) to najszybciej rosnąca grupa ryzyka. Badania w Polsce również wskazują, że gracze w wieku 15–29 lat częściej przejawiają symptomy uzależnienia od e-hazardu niż starsi.

Podsumowując, hazard uzależnia poprzez kombinację czynników biologicznych, psychologicznych oraz socjotechnicznych. Dopamina i układ nagrody „uczą” mózg poszukiwania emocji z gry, błędy poznawcze w rodzaju efektu prawie-wygranej czy FOMO pchają do podejmowania kolejnych prób, a firmy hazardowe dokładają starań, by zatrzymać gracza na dłużej poprzez bonusy i personalizowane bodźce. W efekcie u niektórych osób granie wymyka się spod kontroli. Świadomość tych mechanizmów jest kluczowa, by móc grać odpowiedzialnie lub w porę zauważyć u siebie bądź bliskich oznaki uzależnienia i poszukać profesjonalnej pomocy. Hazard może dostarczać rozrywki, ale zawsze należy pamiętać o czyhającym ryzyku uzależnienia – w tej grze stawką jest nasze zdrowie i życie.